Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy tam beş yıl önce, 20 Mayıs 2019’da iktidara geldi.
Cumhurbaşkanlığı dönemi sona erse de ülkede uygulanan sıkıyönetim nedeniyle seçim yapılmayacak ve Zelenskiy görevini sürdürecek.
Komedyen ve oyuncu olan Volodimir Zelenskiy, 31 Aralık 2018 akşamı cumhurbaşkanlığı adaylığını açıklayana kadar siyasetle hiç ilgilenmemişti.
Mart 2019’da yapılan seçimlerde oyların %70’ten fazlasını alarak daha önce görülmemiş düzeyde bir destek topladı.
Zelenskiy beş yıllık süre içinde popüler bir televizyon dizisinde cumhurbaşkanı karakterini canlandıran bir oyuncudan, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana Avrupa’daki en büyük savaşın içinde yer alan bir ülkenin liderine dönüştü.
Peki Zelenskiy nasıl bu noktaya geldi, önünde ne gibi zorluklar var ve iktidarda ne kadar kalabilir?
Dönüşüm
Volodimir Zelenskiy 1978’de Ukrayna’nın orta kesiminde bir sanayi şehri olan Krıvıy Rih’de doğdu.
Üniversitede hukuk okuyan Zelenskiy mezun olduktan sonra mesleğini yapmadı ve bunun yerine kendisini sahne sanatlarına adadı.
Cumhurbaşkanı olmadan önce 10’dan fazla uzun metraj filmin yapımcılığını üstlendi ve bu filmlerde rol aldı.
Zelenskiy’nin rol aldığı “Halkın Hizmetkarı” adlı dizi ise cumhurbaşkanı seçilen 30’lu yaşlarındaki bir lise tarih öğretmenini anlatıyor.
Ukrayna halkının önemli bir kısmı Zelenskiy’i dizideki karaktere benzeterek 2019’da yapılan seçimlerde ‘halkın adayını’ destekledi.
Zelenskiy, cumhurbaşkanlığı yarışını Ukrayna tarihinde eşi benzeri görülmemiş bir farkla kazandı ve partisi o yıl yapılan parlamento seçimlerinde çoğunluğu elde etti.
Ülkeyi dönüştüreceğini, ‘yoksulluk, yalan ve açgözlülük çağı’ olarak adlandırdığı döneme son vereceğini söyleyen Zelenskiy, Ukrayna’nın doğusundaki savaşı sona erdireceğini ve Rusya tarafından işgal edilen toprakları halka geri vereceğini vadetti.
Başkanlığının ilk yıllarında oligarklara karşı savaş açtı, yolsuzlukla mücadele girişimlerinde bulundu ve altyapıyı geliştirmeye odaklandı.
Ancak 2021 yılına gelindiğinde, yakın arkadaşlarını önemli kamu görevlerine atadığı iddialarıyla kayırmacılıkla suçlandı ve desteği düşmeye başladı.
Zelenskiy uluslararası arenada genel olarak Ukrayna’da reform yapmaya başlayan, ilerici genç bir siyasetçi olarak tanınıyordu.
Uluslararası seyahatlerinde yolsuzlukla mücadele konusundaki kararlılığını tekrarlıyor, Rusya’ya karşı daha güçlü yaptırımlar uygulanması çağrısında bulunuyordu.
Zelenskiy Rusya ile barış görüşmeleri de yürüttü ve aralarında film yönetmeni Oleg Sentsov’un da bulunduğu Ukraynalı siyasi tutukluların iadesine katkıda bulundu.
Doğu Donbas bölgesindeki barış girişimlerini görüşmek üzere Aralık 2019’da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile bir araya gelse de Zelenskiy buradaki savaşı sona erdirme hedefine ulaşamadı.
Şubat 2022’ye gelindiğinde Zelenskiy kendisini ve ülkesini geniş çaplı bir Rus işgaliyle karşı karşıya buldu.
Savaş dönemi lideri
İşgalin ilk zamanlarında Zelenskiy, çok daha büyük ve güçlü bir düşmanla savaşmak zorunda kalan ülke için birleştirici bir güç haline geldi.
Ukrayna’dan ayrılmayı reddeden ve Kiev’de kalmaya karar veren Zelenskiy’nin profili ve popülaritesi hızla arttı.
“Benim araca değil, cephaneye ihtiyacım var” sözleri özellikle dikkat çekti.
Ukraynalı lider, önemli gelişmelerle ilgili olarak ulusa seslendiği günlük videolar yayınlamaya başladı ve savaşın üçüncü yılında bunu halen yapmaya devam ediyor.
Yurt dışı ziyaretlerini Ukrayna’ya destek ve silah istemek için bir platform olarak kullanmaya başladı ve konuşmaları sırasında ayakta alkışlandı.
Artan eleştiriler
Zelenskiy askerlerin moralini yükseltmek için, aylardır şiddetli çatışmaların merkez üssü olan doğudaki Bahmut da dahil olmak üzere cephe hattına beklenmedik ziyaretler de gerçekleştirdi.
Ancak zaman geçtikçe Zelenskiy’nin meydan okunmayacak bir savaş lideri olarak sahip olduğu itibar sarsılmaya başladı.
Ordu komutanı General Valeriy Zaluzhny ile arasındaki anlaşmazlıklar sonunda Zelenskiy’nin Zaluzhny’i görevden almasıyla sonuçlandı.
Oldukça tartışmalı hale gelen bu hamlesinin ardından Zelenskiy, Zaluzhny’i askeri nedenlerden dolayı değil, hızla yükselen siyasi reytingleri nedeniyle görevden almakla suçlandı.
Zelensky’nin kadro kararları önümüzdeki süreçte de eleştirildi ve yakın ekibindeki pek çok kişi kendilerini çeşitli siyasi skandalların içinde bulduktan sonra görevden alındı.
Bunun yanı sıra Ukrayna lideri, yakın çevresindeki kişilerin oligarklarla bağlantılı olduğu veya yolsuzluğa karıştığı yönündeki uyarıları dikkate almadı.
Ayrıca güvenlik güçlerini siyasi muhalifler üzerinde baskı kurmak için kullanmak ve kayırmacılıkla suçlanan Cumhurbaşkanlığı Ofisi Başkanı Andriy Yermak’ın giderek artan etkisi konusunda da eleştiriler dile getirildi.
Zorluklar
Rusya ile savaşın hız kesmeden devam etmesi nedeniyle Zelenskiy hem yurt içinde hem de yurt dışında daha fazla zorlukla karşılaşmaya başladı.
Ukrayna’nın geçen yıl çok beklenen karşı saldırısı umduğu sonuçları getirmedi ve tam tersine Rusya savaşta yeniden üstünlük sağlamaya başladı.
Şu anda Ukrayna topraklarının yaklaşık %20’sini kontrol eden Rus ordusu, Harkov bölgesinde başlattığı son taarruzla ilerlemeye devam ediyor.
Rusya’nın ayrıca başkent Kiev de dahil olmak üzere Ukrayna şehirlerine füze saldırıları sürüyor. Rus ordusunun sistematik olarak Ukrayna’nın tüm elektrik şebekesini de tahrip ettiği belirtiliyor.
Rusya sayıca ve silahça üstün olduğu için Ukrayna’nın daha fazla insan gücüne, mühimmata ve hava savunmasına ihtiyacı olduğu bildiriliyor.
Zelenskiy bu durum karşısında seferberlik çabalarını artırmaya zorlandı. Bu, ülkedeki savaş yorgunluğu ve pek çok Ukraynalı erkeğin ordu saflarına katılma konusundaki isteksizliği nedeniyle zor bir görev.
Zelenskiy’nin dünya liderleriyle ilişkileri de Batı’nın desteğinin azalması ve Gazze’deki savaş ve diğer çatışmaların dikkat ve kaynakları çekmesiyle daha karmaşık hale geldi.
ABD’nin 61 milyar dolarlık askeri yardım paketi Nisan ayında onaylandı. Ancak Kasım ayında yapılacak seçimlerden sonra ABD’nin siyasi rotasının değişeceğine dair belirsizlik devam ediyor.
Eski ABD başkanı Donald Trump’ın Beyaz Saray’a dönmesi halinde, Rusya’ya karşı daha ılımlı bir tutumun ABD politikasında itici bir güç olması muhtemel.
Bundan sonra ne olabilir?
Zelenskiy’nin beş yıllık görev süresinin sona ermesiyle birlikte, bazıları onun bir lider olarak meşruiyetini sorgulamaya başladı
Ukrayna parlamentosu seçimlerinin Ekim 2023’te, cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ise Mart 2024’te yapılması gerekiyordu.
Ancak Şubat 2022’de sıkıyönetim ilan edilmesiyle Ukrayna’da cumhurbaşkanlığı, parlamento ve yerel seçimlerin yapılması yasaklandı.
Sıkıyönetimin yakın zamanda kaldırılacağına dair hiçbir işaret yok.
Peki Zelenskiy daha ne kadar iktidarda kalabilir?
Siyasi reytingleri düşmeye devam ettikçe, bazıları desteğini sağlamlaştırmak için sıkıyönetime rağmen seçimlere gitmeyi tercih edebileceği görüşündeydi.
Ancak anketler, birçok Ukraynalının devam eden bir savaş sırasında seçimlerin yapılmasını istemediğini gösteriyor.
Ukraynalı milletvekili Yaroslav Zheleznyak daha önce BBC’ye verdiği demeçte, “Bir Ukrayna vatandaşı olarak, Başkomutanımın [Zelensky’nin] zamanının bir dakikasını bile savaşın ve Ukrayna’ya uluslararası desteğin yerine seçimleri ve seçimleri nasıl kazanacağını düşünerek geçirmesini istemiyorum” demişti.
Zelenskiy de geçtiğimiz Kasım ayında seçimlerin yapılması fikrini reddederken aynı fikirdeydi.
Seçimleri değil savaşı kazanmak Ukraynalı liderin hala en büyük önceliği gibi görünüyor.
